مقدمه
خشکی و کم آبی، بخشی از اقلیم مزرعه است و خشکسالی های شدید و طولانی مدت، می تواند بر ذخایر آب آبیاری فشار وارد کند. صرفه جویی آب در سیستم های آبیاری و به عبارتی، بهبود آبیاری، کارایی مصرف انرژی را نیز افزایش می دهد، عملکرد محصول را بهبود می بخشد و پایداری منابع آب را افزایش می دهد. بهبود آبیاری، برای کاهش هزینه های جاری سال زراعی نیز مطلوب می باشد.
استفاده از آبپاش های کم مصرف، یکی از راه های افزایش راندمان مصرف آب است.
روش‌های زیر به کشاورزانی که از آب آبیاری استفاده می‌کنند، کمک می کند تا در دوره کوتاه مدت کمبود آب، از هر قطره ای آب نهایت استفاده را بکنند.
۱. آبیاری محصول را برنامه ریزی کنید
برنامه‌ریزی آبیاری یکی از اولین کارهایی است که کشاورزان می‌توانند انجام دهند. برنامه ریزی آبیاری ، مراحل تعیین زمان و میزان آب مصرفی برای یک محصول است. برنامه ریزی مناسب آبیاری، عملکرد محصول را افزایش می دهد و آب از دست رفته از طریق نفوذ عمقی به زیر خاک و رواناب سطحی را به حداقل می رساند. استفاده از کتابچه راهنمای برنامه ریزی آبیاری، راه و روش صحیح تشخیص زمان و میزان مصرف آب برای هر محصول را ارائه می دهد.
۲. مراقب دوره بحرانی آبیاری باشید
مطابق با مراحل برنامه ریزی آبیاری، بایستی برنامه آبیاری دوره حداکثر نیاز آبی محصول، به دقت اجرا شود. هر محصول بر اساس ویژگی های خاص و در طول دوره رشد خود، نیازهای آبیاری متفاوتی دارد. همچنین هر گیاه، برای اینکه بیشترین میزان محصول را تولید کند ، دارای یک دوره بحرانی برای آبیاری است. بنابراین در شرایط کم آبی، بایستی مطمئن شوید که در بحرانی ترین زمان های رشد گیاه، آبیاری می کنید. به عنوان مثال، دوره بحرانی سیب زمینی شروع غده و حجیم شدن آن است، در حالی که مرحله بحرانی لوبیای خشک، زمان گلدهی و غلاف گیری است.
۳. محصولات زراعی را در اولویت قرار دهید
کار دیگری که کشاورزان بایستی انجام دهند، اولویت بندی محصولات کشت شده می باشد. به عنوان مثال در یک مزرعه زراعی، محصولات با ارزش‌تر مانند سیب‌زمینی، لوبیا خشک و چغندر قند، آب مورد نیازشان را تحویل می گیرند و آبی که برای سایر محصولات مصرف می شود کاهش می یابد.
همچنین کشاورزان می توانند زمان آبیاری را تنظیم کنند. آنها می‌توانند در اوقات خنک‌تر روز و در شرایط ملایم هوا، آبیاری کنند تا تبخیر را کاهش داده و بیشترین بهره را از آب موجود ببرند.
۴. سیستم های آبیاری را ارتقاء دهید
روش بهبود آبیاری در یک دوره بلند مدت، تبدیل سیستم‌های آبیاری کم‌بازده به نوع کارآمدتر آنهاست. حداقل راندمان آبیاری مربوط به سیستم آبیاری غرقابی با کمتر از ۵۰ درصد و حدود ۹۰ درصد در سیستم آبیاری قطره‌ای کم فشار، متغیر است. به عنوان مثال، کشاورزانی که از آبیاری غرقابی یا آبیاری چرخدار (ویل موو) استفاده می کنند، می توانند آن را به سیستم آبیاری دوار مرکزی (سنتر پیووت) تغییر دهند. همچنین کشاورزانی که محصولات خود را با سیستم سنترپیوت و با استفاده از آبپاش های پایه کوتاه و با فشار بالا آبیاری می کنند، می توانند آنها را به سیستم های نازل مه پاش یا قطره ای کم فشار تبدیل کنند.
۵. استفاده از تنظیم کننده های فشار
وقتی یک نازل مه پاش یا قطره ای کم فشار بکار می رود، استفاده از تنظیم کننده های فشار، می تواند مفید باشد. تنظیم کننده‌ها فشار را در داخل سیستم ثابت نگه می‌دارند و اجازه می‌دهند تا مصرف آب در تمام طول دستگاه ثابت بماند.
با گذشت زمان، نازل ها بایستی مجدداً تعویض شوند. با فرسودگی تدریجی نازل‌ها، سوراخ آنها بزرگ‌تر می‌شود و در واقع ، میزان مصرف آب بیشتر از آنچه سیستم برای انجام آن برنامه‌ریزی شده است، خواهد بود. طول عمر نازل ها بسته به منبع آب، از ۵ تا ۱۰ سال متغیر است. آب دارای رسوب بیشتر، باعث سایش و خوردگی بیشتر می گردد. کشاورزان بایستی پس از حدود ۵ سال، خوردگی در نازل های سیستم خود را بررسی نمایند.
قطعاً روش هایی وجود دارد که می توان مطمئن شد آبی که به محصول داده می شود، وارد خاک می شود و در ناحیه ریشه باقی می‌ماند تا در دسترس محصول باشد یا نه. یک سیستم آبیاری با مدیریت صحیح، مقادیر آبیاری مناسب را اعمال می نماید و تلفات آب به دلیل رواناب سطحی، نفوذ عمقی، جذب تاج پوشش گیاهی، تبخیر و باد را به حداقل می رساند. مدیریت صحیح آبیاری، شامل مواردی مانند استفاده از تنظیم کننده های فشار و تعمیر و نگهداری منظم تجهیزات آبیاری (از جمله بررسی آبپاش های آسیب دیده)، برای اطمینان از اینکه سیستم شما مطابق طراحی اولیه کار می کند،می باشد.
۶. از سیستم آبیاری با مقادیر متغیر استفاده کنید
سیستم آبیاری با مقادیر آب متغیر (VRI) را در برنامه های آتی مزرعه تان در نظر داشته باشید. این سیستم مزایای بالقوه ای مانند بهبود بهره وری در مصرف آب و مصرف انرژی ، افزایش عملکرد و یکنواختی کیفیت محصول در سراسر مزرعه دارد. در این سیستم ها، آب با استفاده از برنامه آبیاری و بر اساس عواملی مانند تغییرات بافت خاک و توپوگرافی سطح مزرعه توزیع می شود. به عنوان مثال، قطعاتی از مزرعه که جزء اراضی آبخور منبع آبی هستند، آب کمتری در مقایسه با قطعات بالاتر از تراز ارتفاعی آن دریافت می کنند. بنابراین هر برنامه آبیاری طوری تنظیم می‌شود تا مقادیر مناسب آب مصرف شود. زیرا تراز رطوبت خاک و نیاز آبی محصول در طول فصل رشد تغییر می‌کند.
آبیاری با مقادیر آب متغیر، برای بسیاری از کشاورزان مفید خواهد بود، به خصوص اگر زمین آنها دارای پستی و بلندی باشد. استفاده از این روش آبیاری، راندمان کاربرد آب را بهبود می بخشد و تعداد دفعات آبیاری را کاهش می دهد. برای انجام آبیاری به روش یادشده، بایستی اطلاعات رطوبت خاک و میزان بارندگی مزرعه نیز جمع آوری و برای بهینه‌سازی سیستم، پردازش شود. در حالت ایده‌آل، اطلاعات روزانه به طور خودکار از سراسر مزرعه جمع‌آوری می شود و پس از پردازش آنها توسط ابزار تصمیم گیری موجود در اتاق فرمان سیستم آبیاری، میزان آب مورد نیاز هر قطعه از مزرعه به طور خوکار توزیع می شود.
۷. از مشوق های آب و انرژی استفاده کنید
بسیاری از کشاورزان، شیوه های مختلفی را برای بهبود کارایی مصرف آب انتخاب کرده اند. طی سال های اخیر، کشاورزان زیای به سیستم های کم فشار روی آورده اند. در بازدیدهایی که به عنوان مشاور در مزارع می بینم، تقریباً هیچ زمین فروخته شده ای را سراغ ندارم که یک بخش از مزرعه به سیستم آبیاری کم فشار و یا کارآمدترین سیستم بارانی مجهز نباشد. شرکت های تولید کننده داخلی و خارجی، کارهای زیادی در زمینه طراحی و ساخت آبپاش هاانجام داده اند. بنابراین کشاورزان و دلالان آب، به سمت استفاده از آنها حرکت کرده اند.
با این حال، کشاورزانی که هنوز از سیستم‌های سنتی استفاده می کنند، می توانند از تسهیلات تشویقی دولت بهره مند شده و بخشی از هزینه ارتقاء سیستم آبیاری کم کارآمد به سیستم بهینه را تأمین نمایند. با استفاده از تسهیلات مذکور، می توان سیستم سنتی را به آبیاری کم فشار ، بارانی و یا قطره ای با اصلاح ایستگاه پمپاژ تبدیل نمود .
