۱ – مقدمه
نوار آبیاری یا به اصطلاح تیپ، که به نام نوار قطره ای یا نوار آبیاری قطره ای نیز شناخته می شود، لوله قطره چکان داری است که آب را هم به صورت یکنواخت، با راندمان زیاد و بطور مستقیم به ریشه گیاهان می رساند و هم سبب کاهش هدر رفت آب شده و بهره وری آب را به حداکثر می رساند.
این لوله پلیمری انعطاف پذیر، دارای قطره چکان هایی با فواصل مساوی در طول آن می باشد. این قطره چکان ها آب را با حداقل فشار و به طور یکنواخت رها می کنند و به آن فرصت نفوذ در خاک اطراف گیاهان را مهیا می کنند.
۲ – مزایای استفاده از نوارهای آبیاری
نوار آبیاری، برای استفاده در انواع خاک ها از جمله خاک های شنی، لومی و رسی طراحی شده است و اثربخشی آن بسته به ویژگی های خاک متفاوت می باشد. به هر حال، نوارهای آبیاری مزایای زیادی دارند که برخی از آنها عبارتند از:
۱ – ۲ – حفاظت از آب
سیستم های آبیاری قطره ای، از جمله نوار آبیاری، به دلیل تأثیر در افزایش بهره وری آب شناخته شده اند. نوارهای آبیاری، آب را مستقیماً به ناحیه ریشه گیاهان می‌رسانند و سبب کاهش تلفات ناشی از تبخیر آب و جلوگیری از ایجاد رواناب می شوند. سیستم آبیار قطره ای با نوار آبیاری، به صرفه جویی در مصرف آب، به ویژه در مناطقی که محدودیت منابع آب وجود دارد، کمک می کند.
۲ -۲- آبیاری دقیق
قطره چکان های موجود در نوار آبیاری، سبب توزیع یکنواخت آب با مقادیر ثابت می شوند و امکان انجام آبیاری دقیق را فراهم می کنند. آبیاری دقیق نیز، از آبیاری بیش از حد و یا کم آبیاری گیاهان جلوگیری می کند. همچنین، نوارهای آبیاری با تامین و تحویل مستقیم آب به ناحیه ریشه، باعث می شوند که گیاهان رطوبت مورد نیاز برای رشد و نمو را به خوبی جذب کنند.
۳ – ۲- کاهش رشد علف های هرز
با توجه به اینکه نوارهای آبیاری، آب را مستقیماً به ناحیه ریشه گیاه می رسانند و از خیس شدن سطح خاک بین گیاهان جلوگیری می کنند، رشد علف های هرز به دلیل عدم دسترسی به آب کاهش می یابد. این مزیت، رقابت علف های هرز با محصولات کشت شده را به حداقل می رساند و نیاز به وجین دستی و یا کاربرد علف کش را کاهش می دهد.
۴ -۲ – کاهش انتشار بیماری
سیستم های آبیاری بارانی، شاخ و برگ گیاهان را خیس کرده و محیط مساعدی برای گسترش برخی بیماری ها ایجاد می نمایند. اما در آبیاری قطره‌ای، از جمله نوار آبیاری، شاخ و برگ‌ها کمتر خیس می شوند و احتمال بروز بیماری کاهش می‌یابد.
۵ -۲- حفظ ساختمان خاک
استفاده از نوار آبیاری در خاک‌های رسی، جایی که سرعت نفوذ آب کم می باشد، باعث می شود که آب با دبی کم و با مقدار ثابت فراهم شود و به خاک اجازه دهد تا رطوبت را بدون فشردگی و یا ایجاد فرسایش جذب کند. در خاک های شنی نیز، به توزیع یکنواخت آب کمک نموده و از نفوذ عمقی بیش از حد آب جلوگیری می کند.
۳ – استفاده از نوارهای آبیاری در انواع خاک ها
۱ -۳- خاک شنی
خاک های شنی با ذرات درشت خود، ظرفیت نگهداری آب پایینی دارند و معمولاً آب را به سرعت تخلیه می کنند . اگر مدیریت مناسب آبیاری در آنها صورت نگیرد، امکان استفاده حداکثری گیاه از آب تحویل شده وجود نخواهد داشت. لذا نوارهای آبیاری به منظور تحویل آهسته و یکنواخت آب به گیاه، جلوگیری از تلفات زیاد آب و مواد مغذی از طریق شستشو و اطمینان از ایجاد سطح رطوبتی مناسب برای ریشه گیاهان، در خاک های شنی استفاده می شود. سرعت کم قطره آب، سبب جلوگیری از ایجاد رواناب می شود و امکان نفوذ بهتر آب به خاک را فراهم می کند.
۲ -۳- خاک لومی
خاک های لومی، ترکیبی از ماسه، سیلت و رس و دارای بافت متعادلی هستند و قابلیت زهکشی و نگهداری آب خوبی دارند. نوارهای آبیاری برای خاک های لومی بسیار مناسب هستند، زیرا آنها رطوبت را بهتر از خاک های شنی حفظ می کنند و به توزیع یکنواخت آب در سطح خاک و حفظ سطوح رطوبت بهینه آن کمک می کنند. به بیان دیگر، گیاهان، آب کافی را بدون هدررفت آن و یا اشباع بیش از حد خاک، دریافت می کنند. نوارهای آبیاری، باعث حفظ تراز بهینه رطوبت در ناحیه ریشه می شود و رشد علف های هرز را نیز، کاهش می دهد.
۳ -۳- خاک رسی
خاک های رسی، ذرات کوچک تری دارند و تمایل زیادی برای نگهداری طولانی مدت و حبس آب دارند. با توجه به اینکه مدیریت زهکشی خاک های رسی، معمولاً مشکل آفرین است، اما برای تامین آب در مقادیر مشخص و کنترل شده، تحویل پیوسته و مداوم آب به گیاه و توزیع بهینه رطوبت در عمق خاک، می توان به طور مؤثر، از نوارهای آبیاری استفاده نمود. به عبارتی طراحی و مدیریت صحیح سیستم آبیاری در خاک های رسی، برای جلوگیری از غرقابی شدن و ایجاد رواناب سطحی، بسیار مهم است.
۴ -۳ -خاک لومی شنی
خاک های لومی شنی، ترکیبی از خاک های شنی و لومی هستند که هم وضعیت زهکشی خوبی دارند و هم اینکه از ظرفیت نگهداری آب مناسب تری برخوردارند. استفاده از نوارهای آبیاری در خاک های لوم شنی، باعث می شود که آب به طور بهینه و یکنواخت، در کل پروفیل خاک حضور داشته باشد.
۵ -۳- خاک سیلتی
با اینکه خاک های سیلتی حاوی ذرات ریزدانه هستند و رطوبت را به خوبی حفظ می کنند، اما قابلیت تراکم زیادی نیز دارند. با کاربرد نوار آبیاری در خاک های سیلتی، هم می توان آب را به صورت کنترل شده به محدوده رشد گیاه رساند و هم اینکه از تراکم خاک جلوگیری نمود و مقدمات رشد سالم ریشه را فراهم کرد. در صورت استفاد از نوارهای آبیاری در خاک های سیلتی، بایستی شیوه های مدیریت صحیح خاک به منظور حفظ ساختمان خاک و جلوگیری از گرفتگی نوارها، در نظر گرفته شود.
۶ -۳ – خاک گچی
خاک های گچی قلیایی هستند(pH بالایی دارند) و ضمن اینکه ظرفیت نگهداری آب کمتری دارند، مستعد مشکلات زهکشی نیز می باشند. نوارهای آبیاری پهن شده در خاک های گچی، آب مورد نیاز گیاه را بطور مستقیم به ریشه گیاه تحویل می دهد و از طرفی، سبب کاهش تلفات آب از طریق تبخیر سطحی و به حداکثر رساندن راندمان آبیاری می شود. البته سطح pH خاک، بر عملکرد نوار آبیاری تأثیر می گذارد. به طور کلی، سیستم های آبیاری قطره ای، از جمله نوار را می توان در محدوده وسیعی از مقادیر pH خاک استفاده نمود. اما خاک های بسیار اسیدی یا قلیایی، ممکن است نیاز به اصلاح خاک، به منظور تنظیم pH در محدوده مطلوب تری برای رشد گیاه داشته باشند.
۷ -۳ – خاک سنگی
در مناطقی که خاک دارای سنگ دانه می باشد، اجرای سیستم های آبیاری کارآمد، چالش هایی را به همراه دارد. اما، با ریسه کردن نوار آبیاری بر روی سطح خاک و یا کارگذاری آن کمی پایین تر از سطح خاک، امکان استفاده مؤثر از سیستم آبیاری وجود دارد. انعطاف‌پذیری نوار آبیاری، امکان عبور آن را از شکاف های کوچک بین سنگ ها را مهیا نموده و آب به آهستگی از قطره چکان ها در اختیار ریشه گیاه قرار می گیرد. همچنین، نوار آبیاری قادر است ضمن جلوگیری از ایجاد رواناب سطحی در خاک های سنگی، هدر رفت آب را نیز به حداقل برساند. البته آماده سازی خاک های سنگی، قبل از ریسه کردن نوار با برداشتن سنگ ها و نرم کردن خاک ضروری است. در برخی موارد، استفاده از روش‌های آبیاری جایگزین، مانند سیستم‌های قطره‌ای سطحی یا کاربرد اسپری ها، مناسب‌تر می باشد.
۴ – نتیجه گیری
درست است که ما می توانیم نوارهای آبیاری را در انواع مختلف خاک استفاده کنیم، اما بایستی ویژگی های خاص خاک و نیاز آبیاری گیاهان را نیز در نظر بگیریم. آماده سازی مناسب خاک، نظیر اصلاح آن و اطمینان از اجرا و نگهداری مناسب نوار، سبب افزایش کارایی نوارهای آبیاری در شرایط مختلف خاک می گردد.
توجه به این نکته مهم است که امور نظیر آماده سازی خاک مانند بهبود ساختمان و مدیریت تراکم خاک، اطمینان از انتخاب و تعبیه فیلتراسیون مناسب سیستم آبیاری، فاصله مناسب نوارها، سرعت جریان آب، فاصله بین قطره چکان ها، فشار آب و عمق نصب نوار، برای استفاده موفقیت آمیز از نوارهای آبیاری در هر نوع خاک ضروری است. علاوه بر این، نگهداری و نظارت دوره ای سیستم برای جلوگیری از گرفتگی سیستم و اطمینان از توزیع بهینه آب هم لازم است.
گفتنی است که الزامات اجرا و بهره برداری نوار آبیاری، بر اساس عواملی مانند بافت خاک، نوع گیاه، آب و هوا و دسترسی به آب متفاوت است و توصیه می شود با کارشناسان کشاورزی یا متخصصان آبیاری منطقه خودتان مشورت کنید تا مناسب ترین سیستم آبیاری قطره ای با نوارهای آبیاری را برای حصول به نیازها و شرایط خاص مزرعه خود، راه اندازی نمایید.
