مقدمه
آخرین نقطه هر سیستم آبیاری، جایی است که آب تحویل گیاه می شود. یکی از اجزاء سیستم های آبیاری بارانی و شاید مهمترین آنها، آبپاش می باشد. عصاره عملکرد مناسب یک سیستم آبیاری بارانی، در آبپاش خلاصه می شود. چون آبپاش است که آب مورد نیاز گیاه را بر اساس نیاز آبی تحویل می دهد.
کوچکترین ضعف در عملکرد آبپاش منجر به اتلاف آب، کاهش راندمان آبیاری و افت عملکرد محصول خواهد شد. بدین علت آگاهی از نکات مهم در انتخاب و خرید آبپاش سیستم های آبیاری بارانی از مهمترین مواردی است که یک کشاورز، بایستی از آنها اطلاع کافی داشته باشد.
مشخصات فنی آبپاش در یک سیستم آبیاری، بسته به نوع و مدل آبپاش متفاوت است. اما در این مقاله به برخی از مشخصات کلی آن اشاره می شود:
۱- دبی آبپاش
دبی آبپاش به مقدار آبی که در واحد زمان از نازل های آبپاش خارج می شود، اشاره می کند. دبی آبپاش معمولاً بر حسب گالن در دقیقه (GPM)، لیتر در دقیقه (LPM) یا لیتر در ثانیه (LPS) اندازه گیری می شود. آبپاش ها به سه دسته بزرگ آبپاش های کوچک کم فشار، متوسط و بزرگ تقسیم شده و محدوده دبی آنها بر اساس فشار کاری آنها، از ۰٫۲ لیتر در ثانیه تا چندین لیتر در ثانیه متغیر می باشد. زمان لازم برای آبیاری یک واحد از مزرعه، مستقیماً به میزان به دبی آبپاش بستگی دارد.
بیشمار سازندگان آبپاش موجود در دنیا، برای هر یک از انواع آبپاش ساخته شده، مشخصات فنی و هیدرولیکی را تهیه نموده و در زمان خرید، تحویل خریدار می دهند.
۲- شعاع پاشش و مساحت تحت پوشش
این پارامتر به محدوده ای اشاره می کند که یک آبپاش می تواند به طور موثر آبیاری کند و در میزان راندمان کل سیستم آبیاری نیز تأثیرگذار می باشد. این مساحت معمولاً در واحد های فوت مربع یا متر مربع بیان می شود. آبپاش های کم فشار یا کوچک دارای شعاع پاشش کمتر از ۱۳ متر، آبپاش‌های متوسط دارای شعاع پاششی بین ۱۳ تا ۲۵ متر و آبپاش‌های بزرگ نیز، شعاع پاششی بیش از ۲۵ متر را ایجاد می نمایند.
۳- الگوی پاشش
آبپاش ها، الگوهای پاشش مختلفی نظیر دایروی کامل، نیم دایره و سایر الگوهای پاشش قابل تنظیم دارند و هر کدام برای نیازهای آبیاری خاصی طراحی شده اند. آبپاش با الگوی دایره ای برای آبیاری داخل مزرعه، الگوهای نیم دایره در مرز زمین و آبپاش هایی با الگوهای تنظیم شونده، به منظور آبیاری گوشه های زمین کشت شده استفاده می شوند.
البته ذکر این نکته ضروری است که میزان آب پاشش شده در طول شعاع پاشش یکسان نبوده و هر چقدر از مرکز دایره پاشش دورتر می شویم، میزان آب پاشش شده کمتر می شود. به بیان دیگر، گیاهان نزدیک به مرکز دایره پاشش در مقایسه با گیاهانی که از مرکز پاشش فاصله بیشتری دارند، کمتر آب می خورند.
۴- فشار کارکرد آبپاش
فشار کارکرد آبپاش، نیرویی است که بوسیله آن، آب از طریق لوله ها و سر آبپاش خارج می شود. آبپاش ها در محدوده خاصی از فشار آب کار می کنند و فشار مورد نیاز بر اساس نوع و مدل آبپاش متفاوت خواهد بود. فشار کارکرد آبپاش ها از ۲ تا ۵٫۵ بار متغیر می باشد. آبپاش های کوچک در فشارهای کمتر و آبپاش های بزرگ در محدوه فشارهای بالاتری کار می کنند.
۵- اندازه نازل
اندازه نازل در آبپاش، قطر روزنه ای است که آب از آن عبور کرده و بر دبی جریان و الگوی پاشش آن تأثیر می گذارد. نازل‌های بزرگتر، معمولاً دبی بیشتر و الگوی پاشش وسیع تری دارند، ولی در مقابل، نازل کوچکتر، دبی جریان کمتر و الگوی پاشش کوچکتری را ارائه می دهد. همچنین قطر ذرات آب خروجی از نازل بزرگتر، به مراتب بیشتر از قطر ذرات آب خروجی از نازل کوچکتر می باشد.
معمولاً زمانی که گیاه در اوایل رشد بوده و استقامت کمتری دارد، استفاده از نازل های کوچکتر توصیه می شود. زیرا استفاده از نازل های بزرگتر که قطر ذرات پاششی بزرگتری ایجاد می کند، سبب کوبیدن گیاه و وارد شدن خسارات جدی به محصول تولیدی می شود.
۶- دمای کارکرد
آبپاش ها در محدوده معینی از دما، عملکرد مناسبی از خود نشان داده و به درستی کار می کنند. شرایط آب و هوایی مختلف، در عملکرد مناسب آبپاش ها تأثیر گذار می باشد.
۷- نصب آبپاش
مدل های مختلف آبپاش، بر اساس ویژگی های مختلف، نیازمندی ها و روش های نصب متفاوتی دارند. از جمله نوع سیستم آبیاری بارانی کلاسیک و سنتی ( کلاسیک ثابت، کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک، کلاسیک نیمه متحرک و کلاسیک متحرک)، سیستم های آبیاری بارانی مدرن و خودکار ( آبیاری ویل موو، آبیاری بارانی تفنگی، سنتر پیووت و لاینیر)، اندازه و نوع لوله های فرعی، فاصله بین آبپاش ها و ارتفاع آبپاش ها از سطح زمین.
۸- جنس و دوام آبپاش
آبپاش ها در معرض عناصر مختلفی قرار دارند و بایستی بتوانند در برابر انواع آب ها، نور خورشید، باد و سایر عوامل محیطی مقاومت کنند. مواد مورد استفاده برای ساخت آبپاش، ویژگی مهم است که باید در نظر گرفته شود زیرا بر دوام و طول عمر آن تأثیر می گذارد. دوام آبپاش ها، به مواد مورد استفاده در ساخت آنها مانند پلاستیک یا فلز بستگی زیادی دارد. در دنیا، هم اکنون آبپاش های کوچک از جنس پلیمر، آبپاش های بزرگتر از جنس فلزاتی مثل برنج و آلومنیم و یا ترکیبی از پلیمر و فلز ساخته می شوند.
البته موارد فوق، تنها بخشی از مشخصات فنی متعددی است که هنگام ارزیابی در خرید یک آبپاش در نظر گرفته می شود. در هر صورت، پیشنهاد می شود در زمان خرید آبپاش های مورد نیاز، حتماً از مشاورین حرفه ای آبیاری کمک بگیرید.
